مقالات
تاریخچه موسیقی
موسیقی یک زبان بین المللی است که مردم دنیا را دور هم جمع می کند. هر فرهنگی فهرستی از ملودی‌ها، آوازها، رقص‌ها و در برخی موارد آلات موسیقی خاص خود را دارد.
سخت است بگوییم که انسان در چه مرحله ای از تکامل خود شروع به استفاده از موسیقی و توسعه ی آن کرده اما با رواج موسیقی در میان قبیله های سنتی و دور افتاده ی امروزی می توان حدس زد که استفاده انسان از موسیقی تاریخچه ی بسیار قدیمی دارد و در اوایل دوران پیدایش انسان از این هنر استفاده می شده است.
عصب شناسان پس از تحقیقات بسیار دریافته‌اند که نواختن انواع آلات موسیقی بیشتر از هر فعالیت دیگری اجزای مغز انسان را تحریک می کند. این موضوع باعث می شود که ارتباطات جدیدی بین اجزای مختلف مغز پدید آید که در نهایت هوش بیشتر و عکس العمل سریع تر به هر چیزی را در پی خواهد داشت.
در ادامه این پست با ایگرد همراه باشید تا با تاریخچه پر رمز و راز دنیای موسیقی مختصرا آشنا شویم. همچنین در پست های آینده با ما همراه باشید تا انواع سازها بیشتر آشنا شوید
پیش از هر چیز در مورد تاریخچه موسیقی باید این موضوع را به شما یادآور شویم که از اولین انسان هایی که به آموزش موسیقی علاقه‌مند شدند و آن را درک کردند و به کار گرفتند، اطلاعاتی نمی توان به دست آورد. بنابراین تاریخچه موسیقی را به طور دقیق نمی توان به یک زمان خاص نسبت داد.
ولی بر طبق حدسیات مبدأ تاریخ موسیقی به ابتدای خلقت انسان برمی گردد. همچنین درباره چگونگی پیدایش موسیقی میان محققان اختلاف نظر وجود دارد.
. اما چیزی که در تاریخچه موسیقی مسلم به نظر می رسد. این است که انسان قبل از آنکه تکلم و صوت را آموخته باشد با هنر موسیقی کم و بیش آشنا بوده زیرا وزن‌ها و آهنگ‌ها و حتی آوا هایی که از حنجره اش بیرون می آمده است جز نخستین گام‌ها در راه پیدایش و ظهور تاریخ موسیقی بوده است.
مسلم است که اول از همه چیز وزن وجود داشته و سپس صوت به وجود آمده است. همچنین در مورد پیشرفت سازها در تاریخچه موسیقی می توان گفت که سازهای موسیقیایی ابتدا از استخوان و سپس از وسایل زهی مانند روده و تارهای گیاهی و در اخر از سیم ساخته شده اند.
نکته قابل توجه این است که تاریخچه موسیقی هموراه راه کمال را پیموده و مراسم های مذهبی، روحانی و رقص را تحت الشعاع خود قرار داده است.
بررسی تاریخ موسیقی این گونه بیان می کند که در قرن ششم جدیت بیشتری یافته و توسط فیثاغورس با ریاضیات در آمیخته است. تا جایی که نوسان و فرکانس های آن فرم محاسباتی پیدا کرده است.
طبق افسانه هایی که از تاریخچه موسیقی در دست است، فیثاغورس یک سیم چنگ را برداشت، آن را به صدا درآورد، آوا و دامنه ارتعاش اش را اندازه گرفت، بعد سیم را از وسط نصف و دوباره اندازه گیری کرد. او تفاوت بین دامنه ارتعاش سیم اول و دوم را اکتاو نامید و سپس اکتاو را به دوازده قسمت مساوی تقسیم کرد. هر نقطه دور دایره به یک نت اختصاص یافت که ارزش هر نت دقیقا معادل 1/12 اکتاو بالاتر یا پایین تر از نت کناری اش بود.
تنها مشکل چرخه فیثاغورس این بود که او موسیقی دان نبود. حتی با اینکه چرخه ازنظر ریاضی درست بود و یک پیشرفت شگفت انگیز به حساب می آمد، برخی از کوک هایی که او پیشنهاد داد به گوش خوشایند نبود.
تاریخ موسیقی جهان به سال‌ها پیش باز می گردد. در اثر اکتشافات باستان شناسی برخی آلات موسیقی یافت شده که ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ سال سابقه تاریخی دارد. بودائیان کتب مذهبی خود را با نوعی موسیقی می خواندند و آداب مذهبی آن‌ها همراه رقص و آواز بوده است
موسیقی کم کم راه کمال پیمود و در سال ۹۳۰ میلادی تقسیمات تازه ای یافت و با حروف الفبا ادغام شد. تا اینکه سرانجام در سال ۱۴۵۰ میلادی نت تکمیل شد و در چهار خط موازی گنجانده شد (دو، ر، می، فا، سل، لا، سی).
به طور کلی اگر بخواهیم به اطلاعاتی از دستگاه‌ها و تاریخچه موسیقی سنتی ایران اشاره کنم باید بگویم که یک دستگاه موسیقی ازنظر قالب، قطعه ای کامل است و مانند سونات و سمفونی دارای قواعد و قسمت های مختلفی است که با ساز و آواز اجرا می شود.
در موسیقی غربی، معمولاً قطعاتی که بوسیله ساز یا ارکستر نواخته می شود با موسیقی آوازی فرق دارد؛ اما در دستگاه موسیقی ایرانی، آواز قسمت اصلی و مرکزی موسیقی است و قسمت های پیشین آواز (پیش درآمد و چهارمضراب) و قسمت های بعدی آواز (تصنیف و رِنگ) در حقیقت به طور مقدمه یا خاتمه موسیقی، به آن بستگی دارد.
هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده است. معمولاً اجرا از درآمد دستگاه آغاز شده، به چهارمضراب و گوشه اوج یا مخالف دستگاه می رسد و سپس با فرود به گوشه های پایانی و تصنیف و سپس رنگ به پایان می رسد.
در تاریخچه موسیقی سنتی ایران از هفت دستگاه و پنج یا شش آواز نام برده شده همان طور که خواندید موسیقی، این هنر جدانشدنی از زندگی ما انسان ها، قرن‌ها دستخوش تغییر شده و مسلماً در آینده نیز همین طور خواهد بود.
پس می توان گفت که توجه به تاریخ موسیقی جهان و از آن مهم تر تاریخچه موسیقی ایران به شما کمک خواهد کرد درک بهتری از موسیقی داشته و قدر موسیقی اصیلی که اکنون به ما اث رسیده است را بهتر بدانیم. خوشبختانه، امروزه توجه به موسیقی سنتی ایرانی و شناخت تاریخچه موسیقی سنتی ایران، نسبت به قبل رواج بیشتری یافته و امیدواریم که این روند همین طور ادامه پیدا کند.
الفبای موسیقیایی
خط حامل
پنج خط حامل، خطوطی است موازی با فواصل معین که نت‌ها در روی آن یا در بین خطوط نوشته می‌شود. خطوطِ حامل دارای پنج خط است و از پایین به بالا شمرده می‌شوند.
نت
برای نوشتن و خواندن یک قطعهٔ موسیقی باید علائمی بکار برد. در موسیقی به حروفِ الفبای موسیقی «نُت» می‌گویند.اسامی نت‌های موسیقی در دو سیستم ارائه می‌شوند.
- سیستم هجایی
- سیستم الفبایی
- سیستم هجایی
در سیستم هجایی اسامی نت‌های موسیقی به این صورت است: (از چپ به راست بخوانید) Do → Re → Mi → Fa → Sol → La → Si
در ایران از سیستم هجایی استفاده می‌شود. نام نت‌ها به زبان فارسی: دو، ر، می، فا، سل، لا، سی،
- سیستم الفبایی
در سیستم الفبایی اسامی نت‌های موسیقی به این صورت است: (از چپ به راست بخوانید) C → D → E → F → G → A → B
کلید موسیقی
کلید موسیقی، نشانه‌ای است که در سمت چپِ خطوط حامل قرار گرفته و اسم و موقعیت نت‌ها را تعیین می‌کند.کلیدهایی که در موسیقی به‌کار می‌روند عبارتند از:
- کلید سل , کلید دو , کلید فا
میزان
«میزان» عبارت است از هر جملهٔ موسیقی که از نظر زمانی به قسمت‌های مساوی تقسیم می‌شود و با یک خطِ قائم به‌نام «خط میزان»از هم جدا می‌شوند. میزان‌ها می‌توانند از چند قسمت مساوی تشکیل شوند و به این قسمت‌ها ضرب می‌گویند.
ضربِ اولِ هر میزان قویتر از سایر ضرب‌ها اجرا می‌گردد. میزان‌ها را به وسیلهٔ عددِ کسری به نام کسر میزان تعیین می‌کنند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1.میزان ساده
اگر ضرب‌های میزان قابل تقسیم به عدد زوج باشند، میزان ساده می‌نامند. مانند: (2 /4)، (3/ 4)، (4/ 4)، هر ضرب میزان ساده، نت سیاه (♩) و میزان ترکیبی، نت سیاه نقطه دار(.♩) است.
2.میزان ترکیبی
اگر ضرب‌های میزان قابل تقسیم به عدد فرد باشند به آن میزان ترکیبی می‌گویند مانند:(6/8)،(9/8)،(12/8)
3.میزان لنگ
میزان لنگ یا مختلط، از ترکیب دو یا چند میزان نا مساوی که از نظر تعداد ضرب با هم متفاوتند تشکیل می‌شود. میزان‌های لنگ اغلب بوسیله یک خط قائم نقطه چین، از هم تفکیک می‌شوند. مثال از برخی میزان‌های لنگ:
عناصر موسیقی
موسیقی از پدیده‌های شنیداری شکل گرفته‌است. تئوری موسیقی نحوهٔ استفاده از این پدیده‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد. تئوری موسیقی عناصری مانند: ریتم، ملودی، آکورد، هارمونی، کنترپوان، فرم، سیستم‌های تنال، گام‌ها، فواصل، مطبوعیت، کوک، آهنگسازی، اجرا، ارکستراسیون، آرایه، بداهه‌نوازی، تولید صدای الکترونیک و غیره را در نظر می‌گیرد.
ریتم
«ریتم» یا وزن، نظم و تناسبی است بین کششِ نت‌ها، سکوت‌ها و ضربه‌های قوی و ضعیف در میزان‌ها، که با ایجاد وحدت با دیگر صداها مفهوم پیدا می‌کند.
زیر و بمی
صداهای موسیقایی می‌توانند در سطح‌های مختلف «زیروبمی» حاصل شوند؛ مثلاً گونه صدای آقایان از صدای خانم‌ها و کودکان بم‌تر است و صدای خانم‌ها و کودکان نسبت به صدای مردان زیرتر است. از نظر فیزیکِ صوت، زیروبمی صداها با تعداد ارتعاش آن‌ها در ثانیه سنجیده می‌شود که به آن فرکانس (بسامد، تواتر) گفته می‌شود و با واحد هرتز (Hz) اندازه‌گیری می‌شود؛
بنابراین هرچه فرکانسِ یک صدا بیشتر شود (یعنی تعداد ارتعاش آن در واحد ثانیه بیشتر شود) صدا زیرتر می‌شود و بالعکس. به این زیروبمی صدا، نواک می‌گویند.
دیرند
به‌مدت زمانِ شنیده شدنِ یک صوت موسیقایی (ارزش زمانی)، «دیرند» یا «کشش» صدا می‌گویند و با واحد ثانیه (s) اندازه‌گیری می‌شود؛ مثلاً اگر آرشه ویولن را مدت طولانی روی سیم ویولون بکشیم صدای حاصله البته کشیده‌تر از صدایی است که با کشیدن آرشه به‌مدت کمتر پدید می‌آید.
- نقطه
هنگامی که نقطه‌ای در سمت راست نت یا سکوت قرار می‌گیرد، نیمی دیگر بر کشش آن نت یا سکوت افزوده می‌گردد.
- دو نقطه
اگر دو نقطه در سمت راست یک نت یا سکوت قرار گیرد، نقطه اول (نیمی از نت نوشته شده)، و نقطه دوم (یک چهارم) از نت نوشته شده را به کشش آن می‌افزاید.
- نت‌های مقطّع
نت‌های مقطّع یا «اِستاکاتو» به معنای ناپیوسته، اصطلاحی است که شیوه‌ای از نواختن نت را بیان می‌کند.اگر نقطه‌ای در بالا یا پایین نت قرار بگیرد، ارزش زمانی آن به نصف، کاهش می‌یابد. در شیوه‌ای دیگر، اگر یک خط افقیِ کوتاه در بالا یا پایین نت قرار بگیرد، «سه چهارم» از ارزش نت اجرا می‌شود و اگر علامتی کوتاه و عمودی در بالا یا پایین نت قرار بگیرد، فقط «یک چهارم» ارزش نت اجرا و بقیه سکوت می‌شود.
- خط اتحاد
خط اتحاد، خطی است منحنی که کششِ دو نت هم‌صدا و هم‌نام را به یکدیگر وصل می‌کند.
- فاصله
«فاصله»، نسبتِ صدای دو نت از نظر زیروبمی است. فاصله بین دو نت همسایه را متصل، و غیر آن را منفصل می‌گویند. نسبتِ فاصله‌های بین نت‌ها را از پایین به بالا محاسبه می‌کنند و بالارونده است. در تغییر فاصله‌ها از علامت‌هایی مانند:
- (دیز ♯) صدای نت بدون علامت را نیم‌پردهٔ کروماتیک به بالا می‌برد.
- (بمل ♭) این علامت صدای نت را نیم‌پردهٔ کروماتیک پایین می‌آورد.
- (بکار ♮) صدای نت‌های تغییریافتهٔ کروماتیک را به حالت اصلی برمی‌گرداند.
نمودار بَصَری از فواصلِ نام‌گذاری شده در یک اکتاو (دو ماژور):
- مطبوعیت
در حرکت نت‌ها، اگر پی‌درپی شنیده شوند ملودیک و اگر همزمان اجرا شوند هارمونیک می‌گویند. در اجرای همزمان، نت‌ها دارای تأثیر مطبوع (کُنسونانس) و نامطبوع (دیسونانس)هستند.
- شدت
«شدت» یا «نوانس» در صداهای موسیقی ممکن است نسبت به یکدیگر ضعیف‌تر یا قویتر باشند مثلاً اگر مضراب سنتور را یک بار با ملایمت، و بار دیگر به قوت روی سیم ساز ضربه بزنیم، صدای دوم شدیدتر از صدای اولی خواهد بود. شدت یک صوت موسیقایی را با واحد دسی‌بل (db) اندازه‌گیری می‌کنند.
یکی دیگر از علائم، افزایش و کاهش تدریجی صدا به بالا (کرشندو) یا به پایین (دکرشندو) است و به وسیله یک دو لا خطِ افقی که به موازات آن از هم باز یا بسته می‌شوند نشان داده می‌شود.
- تندا
«تندا»، «سرعت» یا «تمپو»، تندی و کندی اجرای موسیقی است. کششِ نت‌ها در میزان، خود دارای ارزشِ زمانی است و طول زمانی آن در قطعات مختلف با هم متفاوت است و این تفاوت با تعیین سرعت یا (تمپو) مشخص می‌شود. برای تعیین سرعت به‌طور عام از اصطلاحاتی به زبان ایتالیایی و به صورت خاص، با یکی از اَشکال نت در بالای میزان و تعیین طول زمانی به نسبتِ دقیقه نشان داده می‌شود؛ مثلاً (نت سیاه ۶۰=♩) به معنی هر ضرب برابر با یک ثانیه یا (۱/۶۰) دقیقه می‌باشد. برای کنترل سرعت از ابزاری بنام مترونوم استفاده می‌شود و در ارکستر به عهدهٔ رهبر است که با حرکتِ دست، سرعت را کنترل می‌کند.
برای افزایش و کاهشِ تدریجی سرعت، از اصطلاحاتی چون آچلراندو با مخفف (......accel) به معنی افزایش تدریجی و اصطلاح ریتارداندو با مخفف (......rit) به معنی کاهش تدریجی سرعت استفاده می‌شود و از اصطلاح «آتمپو» به معنی برگشت به سرعت اولیه نام برده می‌شود.
- طنین
«طنین» یا «رنگ صدا»، عاملی است که صدای سازهای مختلف را از یکدیگر تفکیک می‌کند. به عنوان مثال می‌توانیم صدای ساز تار را از صدای ساز سه‌تار یا صدای ساز ویولن را از صدای ساز کمانچه تشخیص دهیم. طنینِ یک ساز به شکلِ جعبهٔ تشدیدِ صدایِ ساز بستگی دارد. دقیقاً همین تفاوت (جنس صدا) را طنین و رنگ می‌گویند.
- ملودی
«ملودی» بر گرفته از واژه‌ای یونانی و به معنی آهنگ و نوا (آواز) است. ملودی از تسلسلِ منظمِ اصوات و نواها شکل می‌گیرد و دارای خصوصیاتی چون ریتم، فرم، زیبایی و بافت است تا یک جملهٔ کامل موسیقایی شکل بگیرد. ملودی در کشورهای مختلف و دوره‌های زمانی، متفاوت بوده و ارتباط مستقیم با گام، مد و مقام همان منطقه دارد. قاعدهٔ مشخصی برای ملودی‌نویسی وجود ندارد و در ملودی‌های کلاسیک، پاپ و محلی از جملاتی چهارمیزانی، کمتر یا بیشتر استفاده می‌شود ولی به‌طور کلی ملودی‌های چهارمیزانی از محبوبیت بیشتری برخوردار است.
- آکورد
در دانشِ هارمونی، آکوردها از روی هم قرار گرفتن فاصله‌های سوم تشکیل می‌شود. آکوردهای سه‌صدایی اساس و پایهٔ هارمونی هستند. شرطِ ورود برای آموزش هارمونی، آهنگسازی و نوازندگی، تسلطِ کامل بر تئوری موسیقی است که آخرین بخش آن آکوردشناسی است. «آکوردهای سه‌صدایی» ساده‌ترین نوع آکورد هستند و از پایین به بالا شمرده می‌شوند. نت اول آکورد را پایه آکورد، نت دوم را سوم آکورد و نت سوم را پنجم آکورد می‌نامند و روی همهٔ درجاتِ یک گام قرار می‌گیرند. مثال از آکوردهای سه‌صدایی روی درجاتِ گامِ دو ماژور:
